De kracht van herhaling

Ik schrijf dit stukje terwijl ik met onze middelste dochter bij haar viooldocente in Enschede ben. Op drie meter afstand staan zij al een kwartier lang onafgebroken een paar maten van het (overigens prachtige) concert voor twee violen van Bach te oefenen. Dan weer is de intonatie niet goed, dan weer klinkt een ‘valse noot’. Hier moet iets bij. Daar kan wat af. Dat kan langzamer of sneller. Meer nadruk, minder vibrato. Een eindeloze ontdekkingstocht is het. Vanuit de stilstand van de herhaling groeit iets tot perfectie. Zo deden de Beatles het vroeger ook.
Ik heb er respect voor dat ze zo serieus oefenen en niet rusten voordat het ‘goed’ is. Mij zou dat steeds maar herhalen van hetzelfde stukje gaan vervelen en irriteren. Misschien ben ik te weinig een perfectionist? In ieder geval ben ik iemand die gemakkelijk verveeld raakt van steeds hetzelfde.

Hoe zit het eigenlijk met geloven, vroeg ik me af? Is ons geloof in beweging of staat het stil? Herhalen we in ons geloof wat we allang weten, of zoeken we naar nieuwe uitzichtspunten? Maken we in ons geloof steeds dezelfde wandeling door hetzelfde landschap en langs vertrouwde plekken of begeven we ons op nieuwe paden? En als we dat laatste doen, wat doen we dan wanneer blijkt dat we op onze schreden moeten terugkeren omdat het pad onbegaanbaar blijkt, of een doodlopende weg? Beide kan heel vermoeiend zijn. Het herhalen van het vertrouwde geeft houvast, maar ook weinig uitdaging en als je steeds iets nieuws wilt ervaren, leef je voortdurend in onrust.

Genoeg mensen ervaren in de kerk stilstand. “Het is altijd hetzelfde”, zeggen ze. Ze staan te trappelen om te ‘vernieuwen.’ De laatste jaren is vernieuwing een soort heilige graal geworden, de maatstaf waaraan alles wat in de kerk gebeurt gemeten moet worden. Als het niet vernieuwend genoeg is, haken ze af. Het is trouwens opmerkelijk dat het bij de roep om vernieuwing bijna altijd over de vorm gaat en zelden echt over de inhoud. Bij mensen die de kerk wat meer van een afstand volgen, hoor je het omgekeerde: zij verklaren hun geringe of afgekalfde betrokkenheid vanuit de teleurstelling dat de kerk zich te weinig bekommert om de vraag of de inhoud van de boodschap nog wel in overeenstemming is met de tijdgeest en een antwoord geeft op de noden van moderne mensen. Zou je niet op zijn minst de vraag moeten stellen of een boodschap die al eeuwen dezelfde ‘waarheid’ herhaalt niet eens herijkt zou moeten worden? Is de claim van eeuwige waarheid niet een onhoudbare pretentie? En heeft de eerbied van de kerk voor die eeuwige waarheid te maken met vroomheid of met koppigheid?

Als herhalen een soort stilstand is, kan het inderdaad vervelend worden. Als in het vioolconcert van Bach steeds dezelfde thema’s zouden klinken, werd het een oervervelend muziekstuk waar waarschijnlijk niet veel mensen naar zouden blijven luisteren. Maar als herhalen bedoeld is als een oefening in groei, de noodzakelijke methode om een leerproces vorm te kunnen geven dan kan het heilzaam zijn.

Ik wens je veel heilzame herhaling toe.
ds. Ary Braakman