Moeder van smarten

In 2019 bezochten wij als gezin de Neue Wache in Berlijn. Sinds 1991 is deze hal gewijd aan de slachtoffers van oorlog en tirannie. Op voorspraak van oudkanselier Helmut Kohl werd in de hal een vergroot beeld van Käthe Kollwitz geplaatst, Moeder met haar dode zoon.

Kollwitz maakte het oorspronkelijke beeld naar aanleiding van het sneuvelen van haar zoon Peter in de Eerste Wereldoorlog. Zij had hem zelf gestimuleerd om zich als soldaat te melden. Verscheurd door spijt en schuldgevoelens ontwikkelde Käthe Kollwitz zich in de jaren daarna tot fel tegenstandster van oorlog en geweld. Met dit beeld van een treurende moeder met haar dode zoon in haar schoot gaf ze in 1937 uitdrukking aan haar grenzeloze verdriet.

Er zijn vele discussies geweest of dit beeld wel geplaatst kon worden. Het scherpst werd er geageerd tegen het motief van de piëta, dat Kollwitz voor haar beeldje had gekozen. De christelijke symboliek die hieruit sprak zou voor hele groepen oorlogsslachtoffers – joden voorop – onacceptabel zijn.

De Piëta van Kollwitz verschilt van de klassieke Piëtavoorstellingen doordat de dode zoon niet op de knieën van zijn moeder rust, maar als een kind dekking zoekt in haar schoot. Is het een echte piëta? Of is het een algemeen menselijk beeld van een rouwende moeder?

Overigens vinden we het gebeuren waar piëta’s naar verwijzen niet terug in de Bijbel, maar in het evangelie van Johannes staat Maria wel met de discipel Johannes bij het kruis van Jezus en moet zij toezien hoe haar zoon daaraan sterft (Joh. 20: 25 e.v.).

Het is als ouder verschrikkelijk om je kind te verliezen aan de dood. Met de dood van je kind dreigt ook je eigen leven, je eigen toekomst, zonder zin en waarde te worden. In deze veertigdagentijd denken we aan alle vrouwen (en mannen) die een kind, een geliefde verloren hebben. Speciaal denken we aan de nabestaanden van slachtoffers in Oekraïne, ‘slachtoffers van oorlog en tirannie’.
Ik kan me voorstellen dat voor mensen die dit meemaken Maria als een lotgenoot wordt ervaren. Maar als protestant heb ik niet de behoefte om tot of via Maria te bidden. Bij het bidden kan ik immers bij de barmhartige God terecht met al mijn zorgen, verdriet en angsten. Liever bid ik met Maria dan tot Maria. Met Maria, ‘moeder van smarten’, bid ik voor allen die een kind, een geliefde hebben verloren om steun en kracht in hun diepe verdriet. Kracht om het verdriet te kunnen dragen en steun om het leven zonder hun geliefde aan te kunnen. Ik bid om solidariteit en verbondenheid. Dat mensen mee zullen leven en zullen helpen en bijstaan (door in ieder geval het verdriet niet weg te praten). En voor de mensen in/uit Oekraïne bid ik dat er een einde zal komen aan geweld. Dat de Oekraïners geholpen zullen worden om hun huizen en hun land weer op te bouwen. Dat er vrede en echte toekomst voor hen zal zijn.

ds. Menno Valk